Κων/νος Θεολόγου

Ορθ/κός Χειρουργός

Διδάκτωρ AΠΘ

Μεταπτυχιακό στην Διοίκηση Μονάδων Υγείας

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ (W.H.O) ως υγεία ορίζεται  η πλήρης φυσική , διανοητική και κοινωνική ευεξία  και όχι  απλώς η απουσία νόσου.[1,2]. Βάσει του παραπάνω ορισμού η  υγειονομική περίθαλψη  περιλαμβάνει τομείς όπως  την  διάγνωση,   θεραπεία και  την  πρόληψη  νόσου- ασθένειας, την πρόληψη τυχόν τραυματισμού και άλλων  φυσικών  και διανοητικών  βλαβών στον άνθρωπο . Αυτή παρέχεται από επαγγελματίες στον τομέα της ιατρικής, της οδοντιατρικής, της νοσηλευτικής, της μαιευτικής, της φαρμακευτικής, της φυσικοθεραπείας /αποκαταστάσεως, κ.λ.π. και αναφέρεται στο έργο παροχής πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας περίθαλψης, καθώς και στη δημόσια υγεία.[3]

Ως οργανισμός ορίζεται μια κοινωνική οντότητα που είναι δομημένη,  κατάφερε να ικανοποιήσει μια ανάγκη,  ή  να έχει συλλογικό σκοπό  (εν προκειμένω την παροχή υγείας για τους οργανισμούς υγιεινομικής περιθάλψεως ) . Όλοι οι οργανισμοί έχουν μια δομή  που καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων δραστηριοτήτων και των  μελών  τους , διαχωρίζοντας και αναθέτοντας  ρόλους και   αρμοδιότητες, αλλά  και  παρέχοντας την εξουσία στα  ανάλογα πρόσωπα για  να πραγματοποιηθούν  τα διάφορα καθήκοντα/εργασίες. Οι οργανισμοί είναι ανοικτά συστήματα που επηρεάζουν και επηρεάζονται από το περιβάλλον τους.[4,5,6]

Ειδικότερα οι οργανισμοί υγειονομικής περιθάλψεως  χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα και  είναι δυναμικοί ,με  αποτέλεσμα να απαιτείται   οι  διοικούντες  αυτούς  να  διασφαλίζουν  την ηγεσία, σε συνδυασμό με την υψηλή επίβλεψη και τον συντονισμό του προσωπικού  των τμημάτων τους. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα κάθε καθήκον/εργασία  να επιτελείται με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο  ευρισκόμενο  σε συνάφεια με τους στόχους του οργανισμού, αλλά και  σε συνδυασμό με επαρκείς οικονομικούς πόρους και ανθρώπινο δυναμικό.[7]

Το management [διαχείριση μίας επιχειρήσεως ή ενός οργανισμού] είναι ένα πολύπλοκο και εργώδες έργο  το οποίο αποσκοπεί στο  να συντονιστούν οι  προσπάθειες των ανθρώπων (εν προκειμένω  των μελών ενός οργανισμού)  για την  επίτευξη  των στόχων,  με την εκ παραλλήλου  αποτελεσματική και αποδοτική χρήση  των διαθεσίμων πόρων . Αυτό  περιλαμβάνει τον σχεδιασμό, τον προυπολογισμό , την οργάνωση, την στελέχωση (θέσεις εργασίας) , την μέτρηση της αποδόσεως  [με σκοπό  τον έλεγχο ενός οργανισμού,  ή  μίας πρωτοβουλίας για την επίτευξη ενός στόχου]. Με τις παραπάνω  διαδικασίες επιτυγχάνεται η ανάπτυξη και  ο χειρισμός   του ανθρώπινου δυναμικού , αλλά και η αξιοποίηση των  οικονομικών πόρων, της διαθέσιμης  τεχνολογίας , και των φυσικών πόρων,  σε συνδυασμό με την  παραγωγή υπηρεσιών  σταθερής ποιότητος σε σχέση με την τιμή / προυπολογισμό ).Τo management  και η ηγεσία  παρότι  συχνά  συγχέονται  είναι σαφώς διαφορετικά  , αλλά αμφότερα αναγκαία  ειδικά   σε ένα  γρήγορα μεταβαλλόμενο κόσμο [8].

Η ηγεσία είναι όλο και πιο απαραίτητη σήμερα, εμπλέκει συνεχώς  περισσότερους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την θέση τους  σε μια ιεραρχία και όχι μόνο στην υψηλότερη  κλίμακα αυτής. Έχει περιγραφεί ως «μια διαδικασία   κοινωνικής επιρροής  σύμφωνα με την οποία ένα άτομο μπορεί να επιστρατεύσει τη βοήθεια και την υποστήριξη των άλλων για την υλοποίηση μίας  από κοινού εργασίας".Yπάρχουν πολλές εναλλακτικές προσεγγίσεις της ηγεσίας  που περιλαμβάνουν «κάποιον  τον οποίο οι άνθρωποι ακολουθούν, ή   κάποιον  που καθοδηγεί , ή να κατευθύνει άλλους,  ενώ κατ’ άλλους ορίζεται ως «αυτός που οργανώνει μια ομάδα ανθρώπων για να επιτύχουν από κοινού έναν  στόχο» ».Εκτός από τα παραπάνω όμως αυτή  «αφορά την μελλοντική πορεία ενός οργανισμού  , την εξεύρεση των ευκαιριών που έρχονται ταχύτατα, αλλά  και την  επιτυχία στην αξιοποίηση αυτών», «το όραμα», «την εμψύχωση» , την παραγωγή «χρησίμων αλλαγών» και την ορθή αλληλεπίδραση  του ηγέτη   και   των άλλων μελών της ομάδος του –υφισταμένων ή  αυτών που τον ακολουθούν. [9]

Όσον αφορά στο στυλ ηγεσίας αυτό δίδει  την κατεύθυνση, την εφαρμογή των σχεδίων, καθώς και την ενθάρρυνση των ατόμων μίας ομάδος  σε κάθε επιχείρηση και οργανισμό . Εν προκειμένω σε κάθε οργανισμό  και ειδικότερον σε έναν οργανισμό Υπηρεσιών Υγείας  /Μονάδα Υγείας  υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές ηγεσίας που είναι  δυνατόν να είναι οι παρακάτω [10]:

α. Το αυταρχικό στυλ ηγεσίας σύμφωνα με το οποίο   ασκείται   αυστηρός  έλεγχος  πάνω στους υφισταμένους , διατηρώντας  την στενή ρύθμιση των πολιτικών  υγείας και των  διαδικασιών ενός οργανισμού  . Η ρύθμιση αυτή καθορίζεται από  μία  ειδική  σχέση βασιζόμενη στην  αναγκαία άμεση εποπτεία (σύμφωνα με τους υιοθετούντες  αυτό το  στυλ)  από τον φόβο της μη παραγωγικότητος. Αυτό έχει σαν  αποτέλεσμα οι στόχοι να θέτονται μεμονωμένα από τον ηγέτη,  η επικοινωνία  να είναι μονόδρομη από την ηγεσία προς τα  κάτω και ο διάλογος με τους υφισταμένους να είναι  ελεγχόμενος  και ανεπαρκής .

β.Το πατερναλιστικό στυλ . όπου ο ηγέτης λειτουργεί  ως πατρική φιγούρα (με φροντίδα των υφισταμένων του ως γονιός σε αντάλλαγμα την πλήρη αφοσίωσή  τους  και την παραμονή επί μακρόν στην εταιρεία/οργανισμό ) , δηλαδή  με  λειτουργία του οργανισμού  εν είδει οικογενείας.  Δυνητικοί κίνδυνοι είναι να αποκλεισθούν οι «ολιγότερο πιστοί » υφιστάμενοι, και επιπλέον μειονέκτημα  αυτού του τύπου διοικήσεως είναι ότι στην σύγχρονη  κοινωνία  οι θέσεις  εργασίας διαρκώς  μειώνονται,   η εργασία στον ίδιο οργανισμό συχνά δεν είναι ισόβια, αλλά και  ότι οι εργαζόμενοι αναζητούν οι ίδιοι άλλους οργανισμούς  υπηρεσιών υγείας για διαφόρους λόγους  .  Αυτοί που εργάζονται  σε έναν διοικούμενο με αυτόν τον τρόπο οργανισμό  εμφανίζουν  καλύτερες  δεξιότητες οργάνωσης  (σε σχέση με τον προηγούμενο τύπο διοικήσεως),  επειδή επιτρέπεται σε αυτούς να ολοκληρώνουν τις εργασίες, ώστε να μπορούν να παραμείνουν στην κορυφή της εργασίας τους[μεγαλύτερη αυτενέργεια] . Αυτό  έχει σαν επιπλέον  αποτέλεσμα την ενίσχυση της  αυτοπεποίθησης και άρα την περαιτέρω εργασία (ανατροφοδότηση), αλλά και την δυνατότητα εφαρμογής συστήματος ανταμοιβής με επακόλουθο την περισσότερη εργασία σε ένα συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο.

γ.Στο δημοκρατικό στυλ ηγεσίας ο ηγέτης μοιράζεται την δυνατότητα λήψης των αποφάσεων με τα μέλη της ομάδας του (βάσει της αξιωματικής σε αυτόν  τον τρόπο ηγεσίας  απόψεως,  ότι ο καθένας  από αυτούς  θα πρέπει να διαδραματίσει κάποιο ρόλο στις αποφάσεις της ομάδας).  Με αυτόν τον τρόπο ο ηγέτης διοικεί προωθώντας τα συμφέροντα  των μελών της ομάδας  του  σε συνδυασμό με ταυτόχρονη άσκηση κοινωνικής ισότητος (χρήση συζήτησης, διαλόγου, ανταλλαγής  ιδεών και ενθάρρυνσης). Τα όρια τείνουν να οριοθετούνται από τον οργανισμό αλλά και από τις δεξιότητες, απόψεις και στάσεις, των συμμετεχόντων,  ενώ και  σε αυτόν ακόμη τον τρόπο ηγεσίας εξακολουθεί να απαιτείται  η καθοδήγηση και ο έλεγχος  από ένα συγκεκριμένο ηγέτη (αυτός  θα αποφασίσει σχετικά με το ποιοι  έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην λήψη αποφάσεων, ποιοι θα ορίζουν τις κατευθύνσεις και τους σκοπούς του οργανισμού  και ποιοι θα  συμμετέχουν στις  αποφάσεις σε σχέση με τα παραπάνω)  .Επιπροσθέτως αυτό το είδος της ηγεσίας απαιτεί ορισμένα γνωρίσματα  εκ μέρους του ηγέτη τα οποία είναι  αυτά  της ειλικρινείας/ της ακεραιότητος  και της ευθύτητος, της επιστημονικής επάρκειας και  των  ικανοτήτων διοικήσεως του ανθρωπίνου δυναμικού , της  δυνατότητος  πρωτοπορίας και  δημιουργίας κοινά αποδεκτού οράματος σε συνδυασμό με τον καθορισμό του τρόπου επιτεύξεώς του το οποίο όμως να είναι συναφές και  με τις βασικές αξίες ενός οργανισμού (core values).  Αλλα ηγετικά  χαρακτηριστικά  αυτού του τύπου ηγεσίας  είναι οι ανοικτοί ορίζοντες , η ευφυία, η δυνατότης  ορθής αναθέσεως (ποίο καθήκον σε ποιόν), αλλά και  η ικανότης  έγκαιρης και κατάλληλης αλλαγής  (στον τρόπο σκέψης, τα σχέδια και τις μεθόδους, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την  δημιουργικότητα, την καινοτόμο σκέψη, αλλά και την πιθανότητα   νέων καλύτερων στόχων ιδεών και λύσεων των  υφισταμένων προβλημάτων). Σημαντικό επιπροσθέτως είναι αυτού του τύπου ο ηγέτης να διαθέτει ικανότητα  να γεννά έμπνευση  και ασφάλεια ,  επιδεικνύοντας  φυσική και  πνευματική αντοχή  και  ικανότητα καθοδηγήσεως μέσα από την προσωπική  του στάση (παράδειγμα)   και την συμμετοχή του ιδίου ιδίως σε δύσκολα εγχειρήματα.  Αναγκαία   τέλος  είναι  η δίκαιη μεταχείριση προς όλους , η έλλειψη προκατάληψης  , αλλά και η  ευαισθησία  στα συναισθήματα, τις αξίες, τα ενδιαφέροντα, και την ευημερία των άλλων. Παρότι  αυτός ο τρόπος ηγεσίας είναι από τους πιο αποτελεσματικούς (διότι συνήθως οδηγεί σε υψηλότερη παραγωγικότητα, καλύτερες ιδέες και δημιουργικές λύσεις στα προβλήματα, στην μεγαλύτερη συμμετοχή των μελών του οργανισμού/ ομάδας , αλλά και στην αύξηση  του ηθικού  της ομάδας), για να αποφευχθούν  τα δυνητικά μειονεκτήματα που αυτός μπορεί να προκαλέσει  ,  πρέπει  οι ρόλοι να είναι σαφείς (διακριτοί), να μην υπάρχει  έντονη πίεση  χρόνου, τα μέλη της ομάδας να είναι απαραιτήτως εξειδικευμένα  στο γνωστικό αντικείμενο , αλλά και πρόθυμα να μοιραστούν τις γνώσεις  μεταξύ τους. 

δ.Το laissez –faire στυλ ηγεσίας είναι αυτό κατά το οποίο όλα τα δικαιώματα και η εξουσία λήψεως  αποφάσεων δίνεται  πλήρως στον εργαζόμενο/υφιστάμενο και είναι του τύπου της  καθοδηγούμενης ελευθερίας,  παρέχοντας   εκ μέρους της ηγεσίας όλων  αυτών   που απαιτούνται ώστε οι  υφιστάμενοι /συνεργάτες   να ολοκληρώσουν τους στόχους τους,  (άνευ όμως  άμεσης συμμετοχής της ηγεσίας στην διαδικασία λήψης αποφάσεων από αυτούς , εκτός εάν της   ζητηθεί [από  τους υφισταμένους]).  Είναι δυνατόν αυτός ο τύπος ηγεσίας  , εάν ο ηγέτης αποσύρει πάρα πολύ την προσοχή του, να οδηγήσει  σε  έλλειψη ,ή πλημμελή παραγωγικότητα,  έλλειψη συνεκτικότητος , και   ικανοποίησης . Αρα οι ενδείξεις αυτού του τύπου της ηγεσίας είναι οι οργανισμοί , ή οι ομάδες εργασίας με μέλη  πολύ καλά καταρτισμένα και έμπειρα, στο  εν λόγω γνωστικό αντικείμενο, τα οποία  είναι υπερήφανα ο καθένας   για το έργο που του έχει ανατεθεί  και εκ παραλλήλου αισθάνεται απόλυτα ασφαλής κατά την εκτέλεσή του,  την ύπαρξη δύναμης-ικανότητος /κατάρτησης για να το φέρει εις πέρας με επιτυχία μόνος του, άτομα τα οποία είναι αξιόπιστα και για τα οποία υπάρχει συνεχής  ανατροφοδότηση της ηγεσίας, η τέλος σε περίπτωση εξωτερικών ειδημόνων (μη μέλη του οργανισμού)

ε.Ο συναλλακτικός τύπος ηγέτη   είναι σημαντικός  για την ανάπτυξη οργανισμών  και η συναλλακτική ηγεσία είναι απαραίτητη για την ομάδα καινοτομίας. Με αυτόν τον τρόπο ηγεσίας ο επικεφαλής  εστιάζεται   στην παροχή κινήτρων μέσω ενός συστήματος ανταμοιβών  και τιμωρίας με σκοπό την  βελτίωση της παραγωγικότητος (υλικών ή ψυχολογικών ανταμοιβών, ύστερα από επακριβή εντοπισμό τους,  στην  περίπτωση  των μελών της ομάδος του ).  Με αυτόν τον τρόπο  θεωρείται ότι  διατηρείται  το status quo, ενώ  επιτρέπεται  ο ηγέτης να παρεμβαίνει , όταν τα  μέλη της ομάδος του/ υφιστάμενοι του δεν πληρούν τα αποδεκτά επίπεδα απόδοσης , ενεργοποιώντας  διορθωτικά μέτρα για βελτίωση της απόδοσης ( βάσει των ήδη υπαρχόντων  κανόνων και διαδικασιών στον οργανισμό/ και λιγότερο με τη   χρήση  καινοτομίας ) .Ετσι   στον  εν λόγω  οργανισμό   επιτυγχάνονται   η ωριμότητα, η στοχοθέτηση , η αποτελεσματικότητα της λειτουργίας  του και η αύξηση της παραγωγικότητας. Δέον να ληφθεί υπ’όψιν ότι  βάσει του επιπέδου της συναισθηματικής εμπλοκής  των μελών  της ομάδας, μπορεί να επηρεασθούν οι  συναλλακτικές μορφές ηγεσίας  με θετικό, ή αρνητικό τρόπο και μάλιστα οι συναλλακτικοί  ηγέτες λειτουργούν καλύτερα σε ομάδες, όπου υπάρχει ένα χαμηλότερο επίπεδο των συναισθημάτων για συμμετοχή  στο έργο. Αυτό συμβαίνει  επειδή τα άτομα είναι σε θέση να σκεφθούν  ελεύθερα [όταν θέτουν στο περιθώριο  τις  συναισθηματικές φορτίσεις  τους ​​σε σχέση με  την εργασία τους] , αλλά   και διότι επικεντρώνονται συχνά καλύτερα σε δεδομένη δεξιότητα υπό αυτάς τας συνθήκας.

Βιβλιογραφία

1.http://www.who.int/topics/primary_health_care/en/

2.http://www.pitt.edu/~super1/lecture/lec42411/002.htm

3.http://en.wikipedia.org/wiki/Health_care

4.http://en.wikipedia.org/wiki/Organization

5.http://www.businessdictionary.com/definition/organization.htm

6.http://www.nhmrc.gov.au/_files_nhmrc/file/nics/material_resources/Factors%20Supporting%20High%20Performance%20in%20Health%20Care%20Organisations.pdf

7.http://samples.jbpub.com/9780763759643/59643_CH02_5289.pdf

8.http://en.wikipedia.org/wiki/Management

9.http://en.wikipedia.org/wiki/Leadership

10. http://en.wikipedia.org/wiki/Leadership_styles

11.http://blogs.hbr.org/2013/01/management-is-still-not-leadership/

12.http://digitalcommons.brockport.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1007&context=

(Susan D. Baker.Christopher J. Mathis, Susan Stites-Doe, An Exploratory Study Investigating Leader and Follower Characteristics at U.S. Healthcare Organizations, JOURNAL OF MANAGERIAL ISSUES ,Vol. XXIII Number 3 Fall 2011: 341-363)

13. http://www.jointcommission.org/assets/1/18/wp_leadership_standards.pdf

14. http://jom.sagepub.com/content/15/2/251.short

15.Souba WW, et al. Does agreement on institutional values and leadership issues between deans and surgery chairs predict their institutions' performance?,Acad Med. 2007 Mar;82(3):272-80.

16.Aarons GA., Transformational and transactional leadership: association with attitudes toward evidence-based practice,Psychiatr Serv. 2006 Aug;57(8):1162-9.

17.Saint S, et al. The importance of leadership in preventing healthcare-associated infection: results of a multisite qualitative study.,Infect Control Hosp Epidemiol. 2010 Sep;31(9):901-7. doi: 10.1086/655459.