Διαχείριση της κρίσης κατά και μετά την περίοδο λόγω μαζικών καταστροφών στον Ελλαδικό χώρο από την σύγχρονη ιατροδικαστικό-ανθρωπολογική επιστήμη.

 

Αθηνά Εσκίογλου Bsc.

(Ειδικός ιατροδικαστικός ανθρωπολόγος)

 

Επισκόπηση

 

Στο άρθρο αυτό εξηγούμε τα στάδια διαχείρισης κρίσης κατά τη διάρκεια μαζικών καταστροφών και τις βασικές γραμμές της κατευθυντήριας οργάνωσης που αναλαμβάνει μετά το γεγονός αυτό, ο υπεύθυνος αναγνώρισης των θυμάτων. Εξετάζουμε τα είδη μαζικών καταστροφών που θα μπορούσαν να παρουσιαστούν κατά καιρούς στον Ελλαδικό χώρο και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την γρηγορότερη και με γνώμονα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετώπιση των καταστροφών κατά περίπτωση, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη μεταναστευτική κρίση λόγω του πόλεμου στη Συρία. Κάνουμε τέλος έναν απολογισμό των ενεργειών για την ορθή χρήση μαζικών ταφών, την ταυτοποίηση των θυμάτων, τα αίτια θανάτου και τον επαναπατρισμό τους.

 

θυμάτων). Περαιτέρω θα προετοιμάσει τη σορό για να μεταφερθεί για ενταφιασμό, με στόχο τη καλύτερη διατήρηση και συντήρηση αυτής και των προσωπικών αντικειμένων που βρέθηκαν μαζί της. Εν συνεχεία, ο υπεύθυνος του νεκροτομείου τοποθετεί τη σορό μαζί με πλαστική ετικέτα ειδικού αριθμού φακέλλου σε σάκο νεκροτομείου και αυτή πάλι, μέσα σε δεύτερο σάκο νεκροτομείου, στην οποία και τοποθετεί σε άλλη πλαστική θήκη τα προσωπικά αντικείμενα για να ενταφιαστούν μαζί με την σορό, προκειμένου να βοηθήσουν τους μελλοντικούς επιστήμονες κατά την εκταφή όταν υπάρξει ταυτοποίηση του θύματος. Ο εξωτερικός σάκος του νεκροτομείου στον οποίο εμπεριέχονται τα πάντα θα πρέπει να αναγράφει σε πλαστική θήκη τον κωδικό του φακέλλου της σορού. Ο υπεύθυνος μαζικών ενταφιασμών παραλαμβάνει τις σορούς με φορτηγά ψυγεία και τα μεταφέρει στο χώρο όπου θα ενταφιαστούν προσωρινά μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία ταυτοποίησης. Η τοποθεσία απαγορεύεται να είναι προσβάσιμη στο κοινό προς αποφυγήν οποιασδήποτε παραποίησης ή αλλοίωσης των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί. Οι μαζικοί τάφοι θα πρέπει να έχουν βάθος τουλάχιστον 1,5 μέτρου και το κάθε σώμα να τοποθετείται σε μια ευθεία με απόσταση του ενός από το άλλο 0,4 μέτρα (Ρ.Α.Η.Ο. και W.H.O, 2006, σελ. 10). Η θέση του κάθε σώματος με συντεταγμένες GPS πρέπει να καταγράφονται στον φάκελλο της κάθε σορού που διαθέτει ο υπεύθυνος νεκροτομείου. Ο υπεύθυνος κέντρου ταυτοποίησης θα συλλέξει στοιχεία από τους συγγενείς σε μια βάση δεδομένων, η οποία ενδέχεται να είναι προσβάσιμη σε συγγενείς ώστε βάσει συγκεκριμένων οδηγιών να προσθέσουν στοιχεία ταυτοποίησης του νεκρού (π.χ. φωτογραφία όπου χαμογελάει και φαίνονται τα μπροστινά δόντια, ακτινογραφίες, τατουάζ κ.τ.λ.). Λαμβάνοντας τον φάκελλο με τα δεδομένα που έχει συλλέξει ο υπεύθυνος νεκροτομείου, θα προσθέσει και αυτά σε μια βάση δεδομένων για αποκλειστικά επιστημονική πρόσβαση με σκοπό την ταυτοποίηση. Τέλος θα χρησιμοποιήσει τα δεδομένα διασταυρώνοντας τις δυο λίστες με αφαιρετική μέθοδο για να ελαχιστοποιήσει το κόστος ταυτοποίησης, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα μόνο όπου κρίνεται άκρως απαραίτητο να στέλνονται τα δείγματα για εξέταση DNA. Όλες οι προαναφερόμενες οδηγίες τελούν σύμφωνες με τις προδιαγραφές του P.A.H.O. και W.H.O. (2006) και της Interpol (2009) για τη σωστή διαχείριση σορών σε μαζικές καταστροφές.

 

Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει σαφής και ρητή αναφορά για την κάλυψη του κόστους του επαναπατρισμού των σορών θυμάτων από μαζικές καταστροφές στην Ελληνική νομοθεσία. Παρά ταύτα βάσει του άρθρου 41 του Ν. 3712/2008 (ΦΕΚ 225Α με τον οποίο τροποποιείται ο Ν. 3566/2007 (ΦΕΚ 117Α) αναφέρεται ότι “το δημόσιο βαρύνουν δαπάνες ταρίχευσης και μεταφοράς της σορού των αποβιωσάντων στην αλλοδαπή κατά την υπηρεσία υπαλλήλων καθώς και δαπάνη εισιτηρίου συζύγου ή συνοδού πρώτου βαθμού συγγένειας καθώς και κάθε άλλη δαπάνη, που εγκρίνεται, ειδικώς, από τον Υπουργό Εξωτερικών’’. Τα θύματα που δεν αναγνωρίζονται μετά την ολοκλήρωση της έρευνας θα πρέπει να θάβονται σε ξεχωριστό μέρος και να διατηρείται αρχείο της ακριβούς τοποθεσίας τους με συντεταγμένες GPS στον φάκελλό τους (Hooft et al, 1989).

 

Μεγίστη σημασία έχει να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο ότι το σημείο όπου βρέθηκε το θύμα πρέπει να χαρακτηριστεί ως τόπος εγκλήματος και όλα τα δεδομένα και οι εξετάσεις να γίνονται κάτω από αυστηρές ιατροδικαστικό-ανθρωπολογικές αρχές. Είναι απαραίτητο όλοι οι εργαζόμενοι στο χώρο περισυλλογής και στο νεκροτομείο να φέρουν ολόσωμη προστατευτική στολή με μάσκα και τούτο όχι τόσο για την προστασία του εργαζομένου από τη σορό, αλλά για την προστασία της ιδίας της σορού από την οποία θα συλλεγούν δεδομένα για τον προσδιορισμό ή όχι εγκληματικής ενέργειας. Παρά την άποψη της κοινής γνώμης ότι οι σοροί είναι υπεύθυνες για επιδημίες επισημαίνεται ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει (Ville De Goyet, 2004). Μοναδικές εξαιρέσεις αποτελούν οι περιπτώσεις όπου τα θύματα είχαν προσβληθεί από κάποια μεταδοτική ασθένεια πριν το θάνατό τους και οι μικροοργανισμοί επιζούν στο περιβάλλον μετά το θάνατο του φορέα τους. Κατά συνέπεια ένα τέτοιο θύμα πρέπει να ενταφιαστεί μακριά από οποιαδήποτε παροχή ύδρευσης (τουλάχιστον 200 μέτρα από πηγές πόσιμου νερού).

 

Πέραν της αναγκαίας οργάνωσης για την ορθή έκβαση αυτής της επιχείρησης, η διασφάλιση της υγείας των διασωστών και του ευρύτερου κοινού από μολυσματικούς κινδύνους είναι άκρως απαραίτητη. Με την ενδεδειγμένη χρήση του σωστού εξοπλισμού προστασίας, μειώνονται σημαντικά οι πιθανότητες πρόκλησης κάποιας επιδημίας. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται ώστε να μην πραγματοποιούνται βιαστικές κινήσεις και μαζικοί ενταφιασμοί χωρίς να έχει προηγηθεί ορθή διαχείρισή τους, υπό το πρόσχημα πιέσεων και τον φόβο διασποράς επιδημιών.

 

Λανθασμένες πρακτικές οδηγούν τόσο σε ψυχολογική καταπόνηση των συγγενών των θυμάτων όσο και σε νομικά ζητήματα που ανακύπτουν λόγω ανεπαρκούς ταυτοποίησης και ελλιπούς έρευνας σχετικά με τα αίτια του θανάτου και την ευθύνη των καταστροφών, φέροντας έτσι τους υπεύθυνους αντιμέτωπους και με τη κοινή γνώμη (Perera, 2005).

 

Πρωταρχικό μέλημα των υπευθύνων της διαχείρισης των κρίσεων είναι η περισυλλογή των τραυματιών και οι πρώτες βοήθειες που δίνονται προ-νοσοκομειακά– και αμέσως μετά η διακομιδή και περίθαλψη των επιζώντων τραυματιών (Massachusetts Emergency Management Agency, 2011).

 

 

2

 

Εφόσον αυτή η διαδικασία ολοκληρωθεί ,ξεκινά η περισυλλογή των σορών των θυμάτων. Η συγκέντρωση των σορών μπορεί να διαρκέσει από λίγες ώρες έως μέρες ή και εβδομάδες ανάλογα με τον αριθμό των θανόντων, καθώς και τη διασπορά των σορών ή τον διαμελισμό τους. Για παράδειγμα, οι σοροί των θυμάτων των προσφύγων που διασχίζουν το Αιγαίο συχνά παρασύρονται από θαλάσσια ρεύματα και η βιοποικιλότητα της περιοχής μπορεί να μεταβάλλει την φύση των ευρημάτων ανάλογα με το διάστημα που έχει μεσολαβήσει από τον πνιγμό έως την ανεύρεση. Ο ίδιος ο βυθός της θάλασσας λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας αυτού, επιβραδύνει το ρυθμό σήψης του σώματος, ο οποίος επανέρχεται όταν το σώμα έχει πλέον ξεβραστεί στις ακτές. Όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν την εξακρίβωση του χρόνου όπου επήλθε ο θάνατος. Σε ζεστά κλίματα η διαδικασία της αποσύνθεσης τις πρώτες 12-48 ώρες εξελίσσεται γοργά, δυσχεραίνοντας την αναγνώριση των χαρακτηριστικών του προσώπου ενός πτώματος.

 

Για τη συντήρηση των σορών η ψύξη θα πρέπει να κυμαίνεται ανάμεσα στους 2-4°C. (P.A.H.O. και W.H.O., 2006) Χώροι όπως φορτηγά ψυγεία ή χώροι που αερίζονται με τη χρήση περίπου 10 κιλά ξηρού πάγου, χρησιμοποιούνται για κάθε πτώμα κάθε μέρα ανάλογα με την εξωτερική θερμοκρασία. Το λιώσιμο του πάγου οδηγεί στην απελευθέρωση αερίων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) (P.A.H.O. και W.H.O., 2006). Το προσωπικό που έρχεται σε επαφή με τον ξηρό πάγο θα πρέπει να φορά τα απαραίτητα γάντια διότι η επαφή μπορεί να προκαλέσει κρυοπαγήματα.

 

Η μεταφορά γίνεται με ειδικά εξοπλισμένα φορτηγά- ψυγεία, γραφεία τελετών κ.λπ. Η χρήση ασθενοφόρων για τη μεταφορά των νεκρών κρίνεται ως απολύτως λανθασμένη αφού η χρήση τους για την συνδρομή σε επιζώντες είναι πολύ πιό αναγκαία και επιβεβλημένη (Massachusetts Emergency Management Agency, 2011). To πιο σημαντικό σε αυτό το στάδιο, είναι να εξασφαλιστεί η αξιοπρεπής και οργανωμένη μεταφορά των σορών. Για το λόγο αυτό απαιτείται να υπάρχει εξοικειωμένο και εκπαιδευμένο προσωπικό για τη μεταφορά των σορών στα οχήματα, καθώς και εξουσιοδοτημένοι επαγγελματίες οδηγοί κατάλληλα οχήματα. Καμμία σορός δε θα πρέπει να μετακινηθεί μέχρι να δοθεί άδεια από την αρμόδια αρχή που έχει αναλάβει το συντονισμό της όλης διαδικασίας (National Association of Medical Examiners, 2010). Σε μέρη όπου ο αριθμός των νεκρών υπερβαίνει τις δυνατότητες του κοντινότερου νεκροτομείου, ακόμα και αν η λειτουργία της υπάρχουσας εγκατάστασης μπορεί να επεκταθεί με διάφορα επιπρόσθετα μέσα για την ενεργοποίηση του προσωπικού της, πρέπει να προτιμάται η δημιουργία ενός αυτοσχέδιου προσωρινού νεκροτομείου σε κατάλληλο χώρο βάσει σχεδίου σε εγκαταστάσεις όμορων περιοχών (London Resilience Team, 2007).

 

Αναγνώριση των Θανόντων

 

Εφόσον οι σοροί μεταφερθούν στο νεκροτομείο, ακολουθεί η διαδικασία της αναγνώρισης. Σύμφωνα με την Interpol (2009), τα κριτήρια αναγνώρισης θυμάτων διακρίνονται σε κύρια, δευτερεύοντα και βοηθητικά: Κριτήρια αναγνώρισης σύμφωνα με Interpol (2009) Ένα και μόνο, από τα κύρια χαρακτηριστικά είναι απαραίτητο για να γίνει η αναγνώριση του θύματος. Από τα δευτερεύοντα θα πρέπει να συνταιριάζονται 2-3 στοιχεία ενώ τα βοηθητικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο επικουρικά (Interpol, 2009). Η αναγνώριση μπορεί να χωριστεί σε δύο φάσεις. Προηγείται το τεχνικό μέρος που αφορά τη συλλογή πληροφοριών για τους νεκρούς και τα προσωπικά τους αντικείμενα (ante mortem και post mortem στοιχεία). Σε αυτή τη φάση, λαμβάνονται αποτυπώματα, φωτογραφίες (Hooft et al, 1989). Οι φωτογραφίες θα πρέπει να απεικονίζουν (P.A.H.O. και W.H.O., 2006): • Όλο το μήκος του σώματος από την μπροστινή πλευρά • Κοντινή εικόνα του προσώπου • Κοντινή εικόνα κάποιων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του σώματος • Το πάνω και το κάτω μέρος του σώματος χωριστά. Στη δεύτερη φάση, τα στοιχεία αυτά συνταιριάζονται μεταξύ τους με βάσει τα κριτήρια αναγνώρισης. Είναι αυτονόητο πως η διαδικασία αυτή είναι ευκολότερη όταν τα στοιχεία των θύματων είναι γνωστά (π.χ. αεροπορικό ατύχημα, φωτιά σε ξενοδοχεία) από ο,τι στις περιπτώσεις που τα στοιχεία ταυτότητας των θυμάτων παραμένουν άγνωστα (Hooft et al, 1989).

 

Η οπτική αναγνώριση που γίνεται από μη εκπαιδευμένα άτομα δεν είναι ακριβής τρόπος ταυτοποίησης, κυρίως λόγω των μετά θάνατον αλλοιώσεων. Η ταυτοποίηση πρέπει να γίνεται μόνο από έμπειρους και εκπαιδευμένους επιστήμονες. Η ανάλυση του DNA ως μέθοδος ταυτοποίησης σε μαζικές καταστροφές είναι αποτελεσματική καθώς συμβάλλει με βεβαιότητα στην ταυτοποίηση πτωμάτων που έχουν υποστεί φθορές και αποσύνθεση καθώς και στην εξεύρεση συγγένειας μεταξύ των θυμάτων και την ανασύσταση των σορών όταν υπάρχουν διασκορπισμένα μέλη (Interpol, 2009). Ωστόσο, σε περιπτώσεις μαζικών καταστροφών, λόγω του μεγάλου αριθμού των θυμάτων, προκύπτει τεράστιο κόστος, το οποίο οι επιστήμονες προσπαθούν να περιορίσουν κάνοντας χρήση άλλων μεθόδων ταυτοποίησης. Ειδικά πρωτόκολλα επιβάλλουν συγκεκριμένη χρήση και μέθοδο προκειμένου να αποφεύγεται η διπλή αναγνώριση και να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα λανθασμένων ταυτοποιήσεων. Αυτοψίες θα πρέπει να γίνονται μόνο σε περιπτώσεις που ο νόμος ορίζει την

 

 

3

 

αναγκαιότητα εξακρίβωσης της αιτίας θανάτου, και πρέπει να ζητείται από τις αρμόδιες αρχές. (Hooft et al, 1989).

 

 

Συμπέρασμα

 

Οι μαζικές καταστροφές γενικά, μπορεί να προκληθούν από πολλές αιτίες και να εκδηλωθούν με ποικίλες παραλλαγές, αλλά συνήθως τα θύματά τους υφίστανται τραυματικές κακώσεις και είναι πολυάριθμα. Στην Ελλάδα πολύνεκρα τροχαία ατυχήματα σε μέσα μαζικής μεταφοράς (λεωφορεία, αεροσκάφη, τραίνα, πλοία, κ.λ.π.), φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές κ.λ.π.), βιομηχανικά ατυχήματα (τοξικές ουσίες, εκρήξεις κ.λ.π.), τρομοκρατικές ενέργειες (φωτιά, εκρήξεις, μαζικές μολύνσεις κ.λ.π.) μπορούν να χαρακτηριστούν και ως μαζικές καταστροφές. Το μαζικό μεταναστευτικό κύμα που έχει πλήξει την χώρα το τελευταίο διάστημα έφερε στο φως την αναγκαιότητα για την ανάπτυξη αυτών των επιστημών περισσότερο από ποτέ. Η συνεργασία της χώρας μας με διεθνείς οργανισμούς όπως η Interpol, το FBI και άλλες ευρωπαϊκές και μη, και βάσεις δεδομένων ταυτοποίησης, είναι άκρως απαραίτητη. Η ανοιχτή συνεργασία της Ελλάδας με άλλες χώρες και η εσωτερική διεπιστημονική συνεργασία , είναι το κλειδί της επιτυχούς αντιμετώπισης τέτοιου είδους περιστατικών.

 

 

Βιβλιογραφία

 

1.  Αντωνόπουλος, Π. «Σεισμοί. Αντιμετώπιση Καταστάσεων από Φυσικές Καταστροφές». Εκδόσεις Ίων, Αθήνα 1997.

 

2.    Αντωνόπουλος, Π.. «Πλημμύρες. Αντιμετώπιση Καταστάσεων από Φυσικές Καταστροφές». Εκδόσεις Ίων, Αθήνα 1998.

 

3.   Αντωνόπουλος, Π.. «Χιονοπτώσεις. Αντιμετώπιση Καταστάσεων από Φυσικές Καταστροφές». Εκδόσεις Ίων, Αθήνα 1998.

 

4.   Βλάχου Ό, Διπλωματική Εργασία, «Γεωγραφική κατανομή, μεταβλητότητα και επιπτώσεις των ακραίων φαινομένων στην Ελλάδα βάσει αναφορών ημερησίου τύπου και καταγεγραμμένων μετρήσεων». Χαροκόπειο Παν/μειο, 10/2010.

 

5.  Βραδέλης Σ., «Ούτε ένα πυροσβεστικό στον Εθνικό Δρυμό», εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, Ιούνιος 2007, σελ.14 – 15

 

6.   Βραδέλης Σ., «Ρεσιτάλ ασυνεννοησίας φούντωσε τις πυρκαγιές», εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, Ιούνιος 2007,σελ. 12 – 13

 

7.  Βραδέλης Σ., Καρανίκας Χ., «Εγκλήματα που οδήγησαν στο ντόμινο της καταστροφής», εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, Ιούλιος 2007, σελ. 16-17

 

8.  Βραδέλης Σ., Καρανίκας Χ., «Καταστροφή από τα ίδια λάθη», εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, Ιούλιος 2007, σελ.11

 

9.     Γ.Γ.Π.Π., (ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ), Δ/νση Σχεδιασμού και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών, Σχεδιασμός και δράσεις Πολιτικής Προστασίας για την αντιμετώπιση κινδύνων από την εκδήλωση σεισμικών φαινομένων. Αριθμ. Πρωτ.: 4648, Αθήνα, 06-07-2009, 8-19, σ.23-32, 49-57.

 

10.  Γεωργιάδου Εύη, «Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης. Μεθοδολογικός & Πληροφοριακός Οδηγός», εκδ. ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., 2001. 11. Γεωργιάδου Εύη, «Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης.», εκδ. Λιβάνη, 2008.

 

12.  Διονυσιάδης, Σ., Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης Εκτάκτων Περιστατικών και Καταστροφών, Εκδόσεις ΙΩΝ, Αθήνα. σ.320,1993.

 

13.  Δαρδαβέσης Θ. Κίνδυνοι στην προστασία του παιδικού πληθυσμού στις μαζικές καταστροφές, Παιδιατρική Βορείου Ελλάδος 1996, 8:σ.175-179. 14. Δαρδαβέσης Θ. Ιατρική των Μαζικών Καταστροφών. Αθήνα. Υγειονομική Σχολή Αθηνών, 1988. 114

 

15.  Δαρδαβέσης Θ. Η περίθαλψη των θυμάτων και η προστασία της δημόσιας υγείας στις μαζικές καταστροφές, University Studio Press, 1990

 

16.  ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ, Περιοδικό: ‘’ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ’’ , Τεύχος 36 – 2006 «Τι μπορεί να κάνει η Ε.Ε. σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης/κρίσης,

 

17.  Ευρωπαϊκή Άσκηση «ΕΒΡΟΣ 2010» με θέμα την αντιμετώπιση πλημμυρών διεξήχθη από 25 έως 30/5/2010 στο νομό Έβρου,

 

18.   Καζαμίας Π. (2002) ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΙΑΊΡΙΚΗΣ : Μαζικές καταστροφές . Σελίδα 228

19.  Κότσιρας Μ., Οι προκαλούμενες κρίσεις από τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις,

 

 

4

Σημειώσεις, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης 2009.

 

20.  Λέκκας Ευθ.: Φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές, Access Soft, Αθήνα: 1996, σ. 278.

 

21.   Λέκκας Ευθ., Πρόληψη και Διαχείριση Φυσικών και Τεχνολογικών Καταστροφών, Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης, Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2005, σ.1210.

 

22.  Μπεργιαννάκη Ι, Βάρσου Ε, Ψάρρος Κ.: «Ψυχοτραυματολογία και ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις των καταστροφών» Ο ρόλος των επαγγελμάτων ψυχικής υγείας». Ψυχιατρική 1999,10: σ. 307-314

 

23.  Μπεργιαννάκη, I. .. Βασικές Αρχές Πρόληψης & Αντιμετώπισης των Ψυχολογικών & Κοινωνικών Επιπτώσεων των Μαζικών Καταστροφών. Μαζικές Καταστροφές: Ψυχο- κοινωνική Παρέμβαση & Διαχείριση Κρίσεων, Αθήνα: Ε.Κ.Κ.Α., (2007) (σ. 28-22).

 

24.   Δρ. ΜΗΝΙΑΤΗ Π. M.Sc., Ph.D., Αστυνομικός Διευθυντής – Μοριακή Βιολόγος, Τμηματάρχης Τμήματος Ανάλυσης Βιολογικών Υλικών, Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών. Αστυνομική Ανασκόπηση, Τεύχος: Ιούλιος – Αύγουστος 2007. Σελ 14-17.

 

25.   ΜΠΑΜΙΑΤΖΗ Α. "Διαπραγματεύσεις- Διαπραγμάτευση Ομηριών - Κρίση -Διαχείριση Κρίσης-Λήψη Αποφάσεων", Θεσσαλονίκη 2000.

 

26.  Μπάκας Ο., Φυσική Γεωγραφία – Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών, Σημειώσεις, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών 2008.

 

27.  Μπαμπινιώτης Γ.: Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο, Β΄ Έκδοση (2008) 27.σ. 1280 Εκδόσεις: Κέντρο Λεξικολογίας.

 

28.     Μπεργιαννάκη –Δερμιτζάκη Ι.ΔΑν. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Π.Α, Σημειώσεις από την παρουσίαση της, ‘’Τραυματικά Γεγονότα ‘’, Ψυχιατρική Κλινική, Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ)

 

29.  Παπαδόπουλος Γ. A., Historical earthquakes and tsunamis in the Corinth Rift, Central Greece, Athens: National Observatory of Athens - Institute of Geodynamics, 2000 115

 

30.    Παπαδόπουλος Γ. A.,Η Πολιτική Προστασία στην Ελλάδα. Αντιμετώπιση Φυσικών και Τεχνολογικών Καταστροφών. Εκδόσεις ΙΩΝ, Αθήνα, 2000, σ. 174 – 195.

31.  Παπαδάκης Π., Φυσικές καταστροφές, Διαχείριση σεισμικού κινδύνου, Ο.Α.Σ.Π, 2006.

 

32.   Παπαγεωργίου Σ. - Γονατάς, Ενδεχόμενος δόλος - ενσυνείδητη αμέλεια, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2008 σ.: 51-168.

 

33.  Παπαχρήστος Χρ.Γ., «Εγκληματική Ανεπάρκεια» ΤΑ ΝΕΑ, Αύγουστος 2007, σελ. 20.

 

34. Παπανικολάου ., Φυσικές Καταστροφές: Από τα Φαινόμενα στην Αντιμετώπιση. Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Διαχείρισης Κινδύνων και Κρίσεων, Καρδίτσα 8-10 Απριλίου 2005. ΟΕΔΒ.

 

35. ΣΟΥΓΙΑΝΝΗ Α., ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ .,ΣΟΥΓΙΑΝΝΗ Γ., ‘’Ειδικά θέματα Οργάνωσης - Διοίκησης – Ηγεσίας’’,2002.

 

36.  Παπαγεωργίου, Θ., Ταξινόμηση, πρώτα ιατρικά μέτρα και μεταφορά ασθενών σε καταστροφές. Ιατρ. Επίθ. εν. Δυναμ., 1978. 20: 491.

37.  Παπαθανασίου, Ι.Π., Προβλήματα μαζικών απωλειών, Ιατρ. Επιθ. Εν. Δυναμ. 1978, 12: 621-628.

 

38.  Χατζίδης Κ., «Ποιος θα μας προστατεύει κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, Επιχείρηση ‘’Πολυδεύκης’’», εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, Φεβρουάριος 2004. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

 

39.  Alexander, D. Natural Disasters, UCL Press, London, σ.632, 1993. 116

 

40.  Blaikie, P., Cannon, T., Davis, I., & Wisner B. At Risk: Natural Hazards, People’s Vulnerability, and Disasters. Routledge, London1994.

 

41.  Council of Europe , European and Mediterranean Major Hazards Agreement (EUR- OPA) EFPA, « Psychosocial Support and Services to Disaster Victims » , Strasbourg 2007.

 

42.   Dvorkin, V., Analysis of the Threats and Consequences of Terrorism Acts in Urban Settings: Outline of a Projection System, in Terrorism: Reducing Vulnerabilities and Improving Responses, U.S.- Russian Workshop Proceedings, The National Academy of Sciences, Washington D.C., σ. 3-14, 2004.

 

43.  FBI. ‘’Σημειώσεις σε θέματα διαχείρισης κρίσεων’’. Ιουλιανά 1999.

44.  Gow H. B. F.& Kay R. W., “Emergency planning for industrial hazards”, European Conference

 

Proceedings, 4-6 November 1987, Villa Ponti, Varese, Italy,1987.

 

45.   Heath, R., ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ, Αποτελεσματικές τεχνικές για επιχειρησιακή ετοιμότητα, Εκδόσεις Μ. Γκιούρδας, Αθήνα 1998.

 

46.  Horowitz Μ J. Stinson C. Field Ν.: Natural Disasters and Stress Response Syndromes. Psychiatric Annalisis, σ. 21:556-562, 1991.

 

47.  ISDR Inter-Agency Secretariat: Living with Risk: A global review of disaster reduction initiatives, 2002.

 

48.  Kapiris P. G., Balasis G. T., Kopanas J. A., Antonopoulos G. N., Peratzakis A. S. and Eftaxias K. A. (2004). "Scaling similarities of multiple fracturing of solid materials". Nonlin. Processes Geophys 11: 137-151.

 

 

5

49.  Mouzakis G., “The implementation of the Seveso Directive in Greece”, Toledo, Spain 1995.

 

50.  Piers M. Blaikie: At risk: natural hazards, people's vulnerability, and disasters, 1994, σ. 21-28.

 

51.  Pan American Health Organization, Management of Dead Bodies in Disaster Situations, Disaster Manuals and Guidelines Series Nº 5, Washington, D.C: PAHO, © 2004. σ.190,

 

52.  Robert Heath. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ. Αποτελεσματικές τεχνικές για επιχειρησιακή ετοιμότητα .

 

Prentice Hall 1998, Εκδόσεις Μ. Γκιούρδας στην Ελληνική, 10/12/2004, σ: 479.

 

53.  Seveso (2000) “Risk Management in the European Union of 2000: The challenge of implementing Council Directive 96/82/EC - Seveso II” European Conference, Athens 1999.

 

54.  Smith K. Anthropological Research on Hazards and Disasters, 1996, σ.306 – 315. 117 55.Smith, K. - Environmental Hazards: Assessing Risk & Reducing Disaster, Routledge, London. 1992, σ. 342.

 

55.  Snook, R., Medical care at accidents and disasters Injury 1014. 1978.

 

56.Stefanis CN, Soldatos CR,Rabavillas AD (eds): Psychiatry: A world Perspective, volume 4. Elsevier Science Publishers, Oxford, 1990, σ. 435-442.

 

57.   Tietz, S.B., “The role of risk assessment in failure investigations” στο Campbell, P. (επιμ.), Learning from Construction Failures: Applied Forensic Engineering, Whittles Publishing, 2002.

58.  Turner Β. & Pidgeon, Ν. - Manmade disasters, 1998.

 

59.  UN, A more secure world: Our shared responsibility. Report of the High-level Panel on Threats, Challenges and Threats, UN Department of Public Information, 2004, σ.143.

60.Weisaeth L. Disaster Psychiatry: Organizing Support Services for Victims.

 

61.WHO, (2005), Health Action in Crises – Annual Report 2005, Geneva.

 

62.   Wisner B., Adams J. Environmental health in emergencies and disasters, A Practical Guide, World Health Organization, 2002.

 

63.  World Health Organization, Coping with natural disasters: the role of local health personnel and the community, World Health Organization, Albany, Νέα Υόρκη, 1989.

 

64.    Youngs D. και Canter D., «Introducing Investigative Psychology» στο Tredoux C. et al, Psychology and Law, Landsbowne South Africa, Juta and Co Ltd, 2005. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

65.  Κ.Υ.Α. 1432.52/93/1993 (ΦΕΚ 647Β) «Περί Κανονισμού Οργάνωσης και Λειτουργίας ΕΚΣΕΔ»

 

66.    Κ.Υ.Α. 3221.4/07/05/2005 (ΦΕΚ 702Β) «Τροποποίηση του Κανονισμού Οργάνωσης και Λειτουργίας ΕΚΣΕΔ»

 

67.  Ν. 3680/1910 (ΦΕΚ 126Α), άρθρο 11 «Περί του τρόπου εκτελέσεως της Υπηρεσίας των παρά τη Εισαγγελία των εν Αθήναις Πλημμελειοδικών Ιατροδικαστών»

 

68.  Ν.3511/2006. «Αναδιοργάνωση του Πυροσβεστικού Σώματος, αναβάθμιση της αποστολής του και άλλες διατάξεις», (ΦΕΚ 57Α)

 

69.  Ν.1315/1983. «Κύρωση της Συμβάσεων 80/26 Οκτωβρίου 1973 του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη μεταφορά των Ανθρώπινων Σορών μεταξύ των Κρατών - Μελών του», (ΦΕΚ 3Α)

70.  Ν.17/1974, περί «Πολιτικής Σχεδιάσεως Εκτάκτου Ανάγκης»

 

71.  Ν.2641/1998, «Περί Παλλαϊκής Άμυνας» 118

 

72.   Ν.2800/2000. «Αναδιάρθρωση Υπηρεσιών Υπουργείου Δημόσιας Τάξης, σύσταση Αρχηγείου Ελληνικής Αστυνομίας και άλλες διατάξεις», (ΦΕΚ 41Α)

 

73.  Ν.3013/2002. «Αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας και λοιπές διατάξεις», (ΦΕΚ 311Α)

 

74.    Ν.3106/03. «Αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας και άλλες διατάξεις.», (ΦΕΚ 30Α)

 

75.  Ν.3370/2005. άρθρο 15 «Σύσταση και Λειτουργία Κέντρου Επιχειρήσεων Συντονιστικού Οργάνου Τομέα Υγείας (ΚΕΠΙΧ.-Σ.Ο.Τ.Υ.) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης» και άρθρο 16: «Πεδίο παρέμβασης και συντονισμού του ΚΕΠΙΧ.-Σ.Ο.Τ.Υ.», (ΦΕΚ 57Α)

 

76.  Ν.3402/05. άρθρο 20 «Μετονομασία του Εθνικού Κέντρου Αμεσης Κοινωνικής Βοήθειας», (ΦΕΚ 258Α)

77.  Ν.3448/2006 (ΦΕΚ 57Α), άρθρο 23 «Σύσταση Ομάδων Αναγνώρισης Θυμάτων Καταστροφών»

 

78.  Ν.3536/2007. άρθρα 27 και 34 «Ειδικές ρυθμίσεις θεμάτων μεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητημάτων αρμοδιότητας ΥΠΕΣΔΔΑ», (ΦΕΚ 42Α)

 

79.  Ν.3566/2007. «Κύρωση ως Κώδικα του Οργανισμού του Υπουργείου Εξωτερικών», (ΦΕΚ117Α)

 

80.   Ν.3569/2007 (ΦΕΚ 122Α), άρθρο 4 «Σύσταση -Αποστολή Κέντρου Επιχειρήσεων Λιμενικού Σώματος»

 

81.  Ν.3712/2008. άρθρο 41 «Τροποποίηση του Ν 3566/2007 Κύρωση ως Κώδικα του Οργανισμού του Υπουργείου Εξωτερικών», (ΦΕΚ 225Α)

 

82.  Ν.3772/2009. «Μεταρρυθμίσεις στην οργάνωση της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας, στη θεραπευτική μεταχείριση χρηστών ναρκωτικών ουσιών και άλλες διατάξεις», (ΦΕΚ 112Α)

 

83.   Ν.3852/2010. «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης», (ΦΕΚ 87Α)

84.  Ν.3922/2011 (ΦΕΚ 35Α) «Σύσταση Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος - Ελληνικής Ακτοφυλακής και

 

 

6